Sipas ligjit, sinjalizues është individi i cili ka hyrë në një marrëdhënie pune, pavarësisht nga natyra e marrëdhënies së punës dhe kohëzgjatja, e paguar ose jo, i cili raporton ose sinjalizon një veprim ose praktikë të dyshuar korrupsioni.

Punonjësit në sektorin publik dhe privat mund t’i fryjnë bilbilit. Kjo përfshin punonjësit pa pagesë, aplikantët, si dhe ish të punësuarit në sektorin publik ose privat. Megjithëse, ligji shprehet që është i zbatueshëm për të gjithë individët pavarësisht nga natyra e marrëdhënies së punës, nuk shprehet nëse aplikohet për kontraktorët, kursantët, ose anëtarët e trupave drejtuese.

Ligji zbatohet tek autoritetet publike dhe subjektet private. Ligji e përkufizon “autoritetin publik” në përputhje me Ligjin për të Drejtën e Informimit. Prandaj, autoriteti publik përfshin organet ligjvënëse, gjyqësore dhe ato të prokurorisë, organet e njësive të qeverisjes vendore, si dhe ente te tjera publike të përcaktuara nga ligji.

Sipas ligjit, “subjekt privat”, është personi juridik privat, sipas Kodit Civil të Republikës së Shqipërisë, përfshirë tregtarin, sipas ligjit për tregtarët dhe shoqëritë tregtare.

Sinjalizimi është i mbrojtur nëse shkelja raportohet në përputhje me procedurën e parashikuar. Për të gëzuar të drejtën për mbrojtje, punonjësit në autoritetet publike ose subjektet private duhet ta sinjalizojnë një shkelje në përputhje me dispozitat e këtij ligji, para individëve dhe institucioneve të paracaktuara nga ligji.

Ligji nuk mbron qartësisht personat të cilët e ndihmojnë sinjalizuesin për të raportuar, as ata të cilët perceptohen se do t’i fryjnë bilbilit ose ata të cilët gabimisht perceptohen se i kanë fryrë bilbilit.

Ligji e njeh të drejtën e sinjalizimit anonim, në rrethana legjitime për veprime ose praktika të dyshuara korrupsioni. Sinjalizimi anonim pranohet, nëse në të janë arsyetuar shkaqet e anonimatit dhe të dhënat e sinjalizimit sigurojnë një bazë të mjaftueshme për të hetuar administrativisht veprimin ose praktikën e dyshuar të korrupsionit. Kjo nënkupton që personi duhet të shpjegojë arsyet e anonimatit, dhe që njësia përgjegjëse ose ILDKPKI-ja mund ta refuzojnë hetimin administrativ të sinjalizimit nëse personi nuk ka arsye ligjore për të mbetur anonim. 

Konfidencialiteti i informacionit identifikues të sinjalizuesit është i garanutar me ligj. Ligji kërkon që njësia përgjegjëse në autoritetet publike ose subjektet private, ose ILDKPKI-ja, të ruajnë konfidencialitetin e identitetit dhe burimit të informacionit të sinjalizuesit gjatë hetimit administrativ. Informacion i nevojshëm mund t’u komunikohet vetëm personave të caktuar për hetimin administrativ, dhe çdo person i cili merr informacion konfidencial, ka të njëjtin detyrim të ruajtjes së konfidencialitetit. 

Identiteti i sinjalizuesit nuk mund t’u bëhet i ditur personave të tretë pa pëlqimin me shkrim të sinjalizuesit, ose kjo mund të bëhet vetëm në përmbushje të një detyrimi ligjor. Personi i ngarkuar me marrjen e informacionit konfidencial gjatë hetimit administrativ duhet ta përpunojë informacionin në mënyrë konfidenciale.

Në rast të shkeljes së detyrimit për ruajtjen e konfidencialitetit të identitetit ose të dhënave personale të sinjalizuesit, çështja i referohet Komisionerit për të Drejtën e Informimit dhe Mbrojtjen e të Dhënave Personale (https://www.idp.al/). Në përputhje me ligjin, shkelja e detyrimit për ruajtjen e konfidencialitetit, dënohet me gjobë nga 150 000 deri në 300 000 lekë.

Ligji e kufizon mundësinë e sinjalizimit për shkeljet e lidhura me korrupsionin në vendin e punës, qoftë në sektorin publik ose atë privat. Ligji përmend si vepra penale të raportueshme të korrupsionit çdo veprim ose mosveprim të kundraligjshëm, në lidhje me çdo formë të korrupsionit aktiv, korrupsionit pasiv, përfshirë edhe korrupsionin aktiv/pasiv në zgjedhje, shpërdorimin e detyrës ose kompetencave, ushtrimin e ndikimeve të paligjshme në kryerjen e detyrave ose marrjen e vendimeve, shpërdorimin e të ardhurave të Buxhetit të Shtetit, përfitimin e paligjshëm të interesave, rryshfetin, si dhe çdo akt tjetër të ngjashëm me të mësipërmit.

Raportimi do të bëhet me shkrim dhe do të përmbajë, ndër të tjera përshkrimin e fakteve dhe rrethanave të njohura nga sinjalizuesi për veprim ose praktikë të dyshuar të korrupsionit, shoqëruar me provat përkatëse, për aq sa është e mundur.

Një person i cili synon të sinjalizojë një veprim ose praktikë të dyshuar të korrupsionit duhet të ketë shkaqe të arsyeshme për ta ndërmarrë këtë akt. Kjo do të thotë që sinjalizuesi duhet të jetë i sigurt që ka ndodhur ose pritet të ndodhë një shkelje. Pra, vetëm dyshimi nuk mjafton. 

Sinjalizuesit i ofrohet mbrojtja për sinjalizimin e kryer në kushtet e mirëbesimit, të një veprimi ose praktike të dyshuar korrupsioni sipas ligjit. Sinjalizuesi konsiderohet se ka vepruar në mirëbesim, nëse ka shkaqe të arsyeshme për të besuar së është duke sinjalizuar një veprim ose praktikë të dyshuar korrupsioni, si dhe:

1. nuk e dinte ose nuk kishte mundësi objektive për të ditur se informacioni i sinjalizuar nuk ishte i vërtetë ose i saktë;
2. sinjalizimi nuk kryhet në mënyrë abuzive, shpifëse ose mashtruese.

Sinjalizuesi prezumohet të jetë në mirëbesim, derisa nuk provohet e kundërta nga njësia përgjegjëse ose ILDKPKI-ja.

Njësia përgjegjëse në autoritetin publik ose subjektin privat, ose ILDKPKI-ja ka të drejtë të mos fillojë hetimin administrative nëse:

• sinjalizimi nuk është depozituar sipas formës dhe përmbajtjes së kërkuar nga ligji, dhe sinjalizuesi nuk korrigjon këto të meta brenda 7 (shtatë) ditëve nga data e marrjes së njoftimit për korrigjim;
• sinjalizimi përmban fakte dhe rrethana të tjera nga një veprim ose praktikë e dyshuar korrupsioni;
• nëse ka prova të mjaftueshme të kundërvajtjes administrative ose të një vepre penale.

Është e nevojshme që sinjalizimi të bëhet në kushtet e mirëbesimit, siç rregullohet me ligj. Në këtë pikëpamje, pakënaqësia personale nuk përbën shkak për sinjalizim.

Sipas ligjit, sinjalizuesit i ofrohet mbështetje nëse sinjalizimi është kryer në kushtet e mirëbesimit, derisa nuk provohet e kundërta. Ligji konsideron se sinjalizuesi ka vepruar në mirëbesim kur sinjalizimi nuk kryhet në mënyrë abuzive, shpifëse ose sinjalizuesi nuk mashtron mbi informacionin e sinjalizuar. Kjo nënkupton që motivimi i sinjalizuesit do të vihet në gjyq.

Sinjalizuesi nuk e humbet të drejtën e mbrojtjes nëse nuk e dinte ose nuk kishte mundësi objektive për të ditur se informacioni i sinjalizuar nuk ishte i vërtetë ose i saktë, ose në rast se nga hetimi rezulton se nuk është kryer një vepër penale e korrupsionit. Sinjalizuesi prezumohet të jetë në mirëbesim, derisa nuk provohet e kundërta. 

Mbrojtja i ofrohet kujtdo i cili sinjalizon një veprim ose praktikë të dyshuar korrupsioni, në përputhje me dispozitat e ligjit. Njësia përgjegjëse në autoritetin publik ose subjektin privat është e detyruar të ofrojë mbrojtje administrative dhe të marrë masa të menjëhershme për riparimin e pasojave të hakmarrjes.

Në rast se njësia përgjegjëse nuk merr menjëherë masat, kërkesa për mbrojtje paraqitet tek Inspektorati i Lartë i Deklarimit dhe Kontrollit të Pasurive dhe Konfliktit të Interesave (ILDKPKI, https://www.ildkpki.al/). Nëse në përfundim të hetimit administrativ të realizuar nga ILDKPKI-ja, rezulton se është kryer një akt hakmarrje ndaj sinjalizuesit, ILDKPKI-ja urdhëron autoritetin publik apo subjektin privat për marrjen e të gjitha masave për riparimin e shkeljes së kryer. 

Në rast të mos riparimit të shkeljeve të kryera, sinjalizuesi mund t’i drejtohet gjykatës për të kërkuar shpërblim për dëmin e pësuar nga akti i hakmarrjes.

Ligji nuk e adreson në mënyrë të drejtpërdrejtë se çfarë përbën abuzim me sinjalizimin dhe pasojat e tij. Sinjalizuesi duhet të veprojë në kushtet e mirëbesimit. Sinjalizimi nuk kryhet në mënyrë abuzive, shpifëse ose sinjalizuesi nuk mashtron mbi informacionin e sinjalizuar. Njësia përgjegjëse ose ILDKPKI-ja ka të drejtë të mos fillojë hetimin administrativ, nëse sinjalizuesi nuk ka vepruar në kushtet e mirëbesimit, në zbatim të ligjit.

Sinjalizuesi, i cili raporton një veprim ose praktikë të dyshuar korrupsioni, në përputhje me dispozitat ligjore, mbrohet ndaj çdo mase hakmarrëse të marrë ndaj tij/saj nga organizata.

Mbrojtja përfshin, por pa u kufizuar në, shkarkimin nga puna, pezullimin nga puna ose të një ose më shumë detyrave, transferimin, uljen në detyrë, uljen e pagës, humbjen e statusit dhe të privilegjeve, mosngritjen në detyrë dhe heqjen e të drejtës për të marrë pjesë në trajnime, vlerësim negativ të performancës. Ligji nuk parashikon imunitet të sinjalizuesve ndaj përgjegjësive disiplinore, civile apo penale në lidhje me sinjalizimin e shkeljeve.